Hoe herken je stemproblemen?

Stemproblemen

Als zanger/zangeres moet je je stem goed onderhouden. Door verkeerd stemgebruik kun je vervelende stemproblemen krijgen zoals poliepen of heesheid en kan grote gevolgen hebben voor de zangkwaliteit. Dit wil je natuurlijk voorkomen.

Het is belangrijk om de symptomen van stemproblemen te herkennen. Mocht je klachten ervaren, neem dan contact op met een professional of zoek een goede zangdocent/coach zoeken die je op weg kan helpen weer je gezonde stem terug te krijgen - met of zonder doorverwijzing naar specialist want goede zangtechniek is niet de enige manier om stemschade te voorkomen. Ook externe factoren spelen mee, zoals dehydratie, chemische prikkeling en vermoeidheid. Lees hierover de blog op Bax Music om te leren hoe je hiermee omgaat.

Wanneer je een stemstoornis hebt, kun je de volgende klachten ervaren:

  • Heesheid
  • Schorre stem
  • Wegvallen van de stem
  • Moe worden van het praten
  • Keelpijn

Hoe herken je stemschade door verkeerd stemgebruik?

Allereerst de schade op korte termijn, die je (vaak vrij plotseling) merkt tijdens het zingen zelf. Denk daarbij aan een hoestprikkel, een kriebelend gevoel bij de stemgeving of een rauw gevoel in je keel. Op de iets langere termijn, na het zingen, uit stemschade zich in één of meerdere van deze verschijnselen: heesheid die er eerst niet was, een rauw gevoel in je keel, een gevoel alsof er een brok in je keel zit die je niet kan wegslikken en verlies van je bereik. Ga je met deze klachten door met zingen, en je doet niets aan het probleem, dan wordt op de lange termijn de schade ernstiger. Dat uit zich in één of meerdere van deze klachten: verder verlies van je bereik (vooral in het hoog), voortdurend hees klinken, diplofonie (twee tonen tegelijk horen), een krakerig stemgeluid en pijn bij het stemgeven. Merk je dat je één of meerdere van deze verschijnselen hebt, dan moet je maatregelen nemen. Afhankelijk van de ernst of de hardnekkigheid van het probleem moet je professionele hulp zoeken. “Je kunt door één keer iets verkeerds te doen al stemschade oplopen”, zegt zangcoach Alfons Verreijt. “Van één verkeerde schreeuw kun je al hees worden. Maar dat is schade op de korte termijn en daar hoef je je niet meteen ongerust over te maken. Doorgaans herstelt dit soort schade snel, zeker als je rust neemt met je stem. Heb je schade opgelopen door iets nieuws uit te proberen? Wees dan niet bang om het later nog een keer te proberen. Je moet nu eenmaal risico’s nemen om je mogelijkheden als zanger te vergroten. Maar probeer het dan wel op een ándere manier. Want twee keer of vaker iets verkeerd doen op dezelfde manier is niet verstandig. Blijft het ondanks de verandering toch fout gaan, stop er dan even mee of ga ermee naar een zangcoach.”

Stemproblemen bij zangers - Hoe deze ontstaan

Stembanden

We noemden hiervoor al de verschillende verschijnselen van stemschade. Maar wat is stemschade nu precies? Daarvoor moeten we de anatomie van ons keelgebied induiken, waarbij we inzoomen op de stembanden. De stembanden bevinden zich in het strottenhoofd. Tussen de beide stembanden bevindt zich de stemspleet (zie ook de foto hierboven). Vanuit de longen stroomt er lucht door de stemspleet langs de stembanden. Staat er geen spanning op de stembanden, dan gebeurt er niets en horen we geen stemgeluid. Staat er voldoende spanning op de stembanden, dan gaan ze trillen en horen we stemgeluid. Die spanning op de stembanden komt door het aanspannen van de stembanden zelf en/of het aanspannen van de spieren er omheen. Dit is een belangrijk gegeven bij het voorkomen van stemschade.

Tegen elkaar klapperen

De stembanden zijn bedekt met een laagje slijm, dat een beschermende werking heeft. Onder dat laagje slijm zit een dun laagje slijmvlies, van slechts enkele cellen dik. Bij juist stemgebruik trillen de stembanden in een soort golfbeweging, waardoor ze elkaar als het ware ‘mild’ raken. Bij onjuist stemgebruik verdwijnt die mooie golfbeweging en gaan de stembanden tegen elkaar aan klapperen. In plaats van dat de energie van het elkaar raken over de volle lengte van de stembanden wordt verdeeld, gaat al die energie steeds naar één punt. Namelijk de plek waar de stembanden elkaar tijdens het trillen steeds het eerst raken. Dat is meestal ergens in het midden van de stembanden omdat daar de trillingsbeweging het wijdst is. Door het elkaar steeds op dezelfde plek raken, verdwijnt op die plek het laagje slijm. Als dat weg is, valt ook de bescherming weg. Het weefsel van de beide stembanden raakt op die plek beschadigd: het wordt rood, geïrriteerd en in een volgend stadium ontstaat er een zwelling. Die zwelling is een soort blaar, zoals je die kunt oplopen door lang lopen op schoenen die niet helemaal goed zitten. De zwelling is een kleine verhoging op een van de stembanden, waardoor de stembanden niet meer goed sluiten. Daardoor stroomt er tijdens het zingen en spreken ‘wilde lucht’ langs de stembanden. Wilde lucht is lucht waarmee geen klank wordt opgewekt. Die wilde lucht zorgt ervoor dat iemand hees klinkt.

Rust nemen

“Tot zover hoeft het nog niet ernstig te zijn”, zegt Alfons. “Als je hees bent geworden door het zingen, is er eigenlijk maar één remedie. Dat is je stem rust geven. Dan gaat de zwelling meestal weg. Maar ik bedoel dan wel échte rust. Gewoon niet praten en zingen. Schrijf maar op wat je wilt zeggen. Zoek beslist niet je toevlucht tot fluisteren, want dat is heel schadelijk. Bij fluisteren is er veel spanning op je stembanden en dat is juist wat je moet vermijden.” Stel dat je geneest door rust, dan nog moet je je afvragen waardoor je deze stemschade hebt opgelopen en hoe je het in de toekomst moet voorkomen. Stel, je hebt al een kleine zwelling op je stembanden, waardoor je hees klinkt en ook inlevert op je stembereik, vooral in het hoog. Toch ga je door met zingen. Om toch nog goed te blijven klinken, ga je iets harder zingen. En dan wordt het gevaarlijk. Je loopt dan namelijk het risico dat de zwelling zich ontwikkelt tot een knobbeltje. Zingen wordt dan onmogelijk, want nu kunnen je stembanden helemaal niet meer goed sluiten. En zingen wordt een pijnlijk verhaal. Het knobbeltje kan ook een poliep worden (een zwelling op een steeltje), de zogeheten stembandpoliep. Stembandpoliepen kunnen trouwens ook ontstaan door bijvoorbeeld roken. Een knobbeltje kan verdwijnen door rust, maar soms is een operatie noodzakelijk. Bij een poliep is operatief ingrijpen doorgaans de enige oplossing.

Diplofonie

Wil je eens goed zien en horen wat een knobbeltje op de stembanden nu precies doet? Ga dan naar de website www.voicedoctor.net. Dat is een zeer informatieve website van dr. James P. Thomas, een Amerikaanse arts die zich heeft gespecialiseerd in stemschade. Ga in het menu via Diagnosis naar Hoarseness (heesheid) en bekijk het filmpje dat op die pagina staat. Dat filmpje maakt heel veel duidelijk. Bijvoorbeeld ook het verschijnsel diplofonie, oftewel tweestemmigheid. Door een zwelling of knobbeltje op je stemband, meestal ergens in het midden, krijg je als het ware twee sets stembanden achter elkaar. Elk van die sets stembanden heeft zijn eigen frequentie, dus je hoort twee tonen. In het filmpje van dr. Thomas wordt dat duidelijk gedemonstreerd. Diplofonie is altijd een teken dat er iets mis is met je stembanden, overigens met uitzondering van Lalah Hathaway (zie onder).

Compressie en volume

Voorkomen is beter dan genezen. Dat geldt ook voor stemschade. Om stemschade te voorkomen, moeten we weten wat de oorzaken zijn. “Het is vrijwel altijd een combinatie van oorzaken”, zegt Alfons. “Er is altijd wel een hoofdoorzaak, maar die zorgt pas voor echte problemen doordat ook andere factoren meespelen.” Volgens Alfons is de meest voorkomende hoofdoorzaak: te hoog volume bij zingen met compressie. In onze serie over zangtechniek is meerdere keren uitgelegd wat zingen met en zonder compressie inhoudt. Ook in zijn boek ‘De essentie van de stem’ gaat Alfons hier uitgebreid op in. Eenvoudig gezegd komt het hierop neer: bij zingen met compressie spannen de stembanden zichzelf aan, bij zingen zonder compressie worden de stembanden op spanning gebracht door de omliggende spieren. “Bij zingen zonder compressie kan de volumeknop van 0 tot 10”, zegt Alfons. “Waarbij je voor de hoge volumes moet belten, zoals in de eerdere afleveringen beschreven. Zonder compressie zingen geeft je qua volume meer mogelijkheden voordat je de risicogebieden betreedt.” Maar in de popmuziek wordt juist veel met compressie gezongen. “En dan kan de volumeknop slechts van 3 tot 7. Harder dan 7 zingen met compressie levert stemschade op. Volgens mij is dat de meest voorkomende oorzaak van stemschade. En omdat de meeste mensen ook spreken met compressie, kun je ook van spreken stemschade krijgen. Denk maar aan een leraar of een militair.” Je kunt met weinig of veel compressie zingen en alles wat daartussen zit. Iedere mate van compressie heeft zijn eigen begrenzing van volume. Maar hard kan het nooit. “Voor een zanger is het van cruciaal belang precies te weten waar voor hem of haar die volumegrens ligt bij zingen met weinig of veel compressie. Want over de grens gaan, levert onherroepelijk stemschade op”, aldus Alfons.

Vermoeidheid en stress

Zoals gezegd: ernstige stemschade komt doorgaans door een combinatie van factoren. “Vermoeidheid en stress kunnen een belangrijke rol spelen”, aldus Alfons. “Niet voor niets krijgen zangers die privé een moeilijke tijd doormaken ineens ook stemproblemen. Maar een verkoudheid, keelontsteking of griep kunnen ook net dat duwtje geven waardoor het verkeerd gaat.” Alfons is een bewonderaar van Marco Borsato. “Deze man kan zoveel met zijn stem. Ik vermoed dat hij ook veel aan zijn conditie werkt om zo het beste uit zijn stem te halen. Maar ook Marco kreeg stemproblemen en dat was precies in de tijd dat hij werd geconfronteerd met het faillissement van zijn bedrijf. Dat is niet toevallig: stress zal hier zeker een rol in hebben gespeeld. Maar ik vermoed ook dat hij in die tijd minder heeft gesport, want hij had op dat moment wel iets anders aan zijn hoofd.”

Wees niet bang

Is stemschade niet gewoon te voorkomen door altijd zonder compressie te zingen? “Nee”, is het antwoord van Alfons. “Met compressie zingen hoort er gewoon bij in de popmuziek, dat is ook het meest gebruikelijk vanwege de sound die het oplevert. Veel belangrijker is het om te beseffen dat de volumeknop dan maar tot 7 kan. Wil je harder, zing dan zonder compressie en ga belten. Maar vraag je ook af of het altijd per se zo hard moet. Bij zingen gaat het niet zozeer om volume, maar om sound en intensiteit. Op een medium volume met compressie kun je een veel ‘stoerdere’ sound maken dan op hoog volume zonder compressie. Ga die artistieke uitdaging aan en voorkom op die manier stemschade. En moet je in de oefenruimte vaak hard zingen om jezelf te kunnen horen? Eis dan dat de band zachter speelt of zoek een andere band. Je hebt maar één stel stembanden (en oren) en daar moet je zuinig op zijn.” Wees nooit bang om te zingen en om je stem echt te laten werken, adviseert Alfons. “Vooral leren om met compressie je stembanden goed tegen elkaar te plaatsen, is cruciaal. Angst is hierbij een slechte raadgever. Door angst ontstaat de verkeerde soort spanning en dat is juist niet wat je wilt. Want die spanning zet zich ook op de stembanden en dat vergroot juist de kans op stemschade. Heb vertrouwen in je lichaam, luister naar je lichaam en leer goed de grenzen ervan kennen.”

Bronnen: KNO.NL, BAX MUSIC BLOG

De uitgebreide artikelen over Stemproblemen vind je hier:

Stemproblemen bij zangers - Hoe deze ontstaan
Bax Music Blog

Stemproblemen bij Volwassenen
KNO.NL

Lax Vox, Bubbelen bij Stemproblemen

Stemherstel, Vocal Release - Vocal Center

Similar Articles

Top