GastColumn Siebe Palmen

Liedteksten: de spil van een lied, of juist niet?

Als ik het met leerlingen (en ook met collega's) heb over liedinterpretatie, gaat het gesprek al snel over de inhoud van de tekst en hoe je die zo goed mogelijk op je publiek overbrengt.
Op zichzelf best logisch, wij zijn als vocalisten de enige muzikanten die gebruik maken van woorden en daarmee een verhaal kunnen vertellen. Ikzelf ben een ontzettende "tekstzanger"; ik hou van taal, ik analyseer graag liedteksten en ik ben altijd op zoek naar hoe een tekst het beste zijn weg naar het publiek kan vinden. Maar je kunt je afvragen of tekst nu echt altijd het belangrijkste of beste uitgangspunt is van een lied. Een lied bestaat immers uit zoveel meer.

Misschien is het goed om even uiteen te zetten wat een goede interpretatie nu precies is. Een docent van mijn conservatoriumtijd, Annemarie Maas, stelt hierover in een blog de volgende vragen: "… Is iets een goede interpretatie wanneer de componist, performer en het publiek er samen over eens zijn dat er iets moois gebeurd is in de tijd dat het gezongen, danwel gehoord werd? Of misschien wanneer de performer datgene wat het lied moest brengen, daadwerkelijk weet over te brengen? Of misschien wanneer de luisteraar er, al is het even, door verwarmd of verward wordt? … "

Wat mij betreft al het bovenstaande, maar de eerste vraag is al een volledig antwoord: iedereen die er direct mee te maken heeft, zowel makers als toehoorders, zijn het eens over de magie van dat moment. En hoe je die saamhorigheid creëert, dat hangt in mijn ogen af van je uitgangspunt bij het maken/uitvoeren van een lied.

1. Tekst

Goed, heel vaak is tekst wel echt het fundament van het lied. Het heeft een bepaalde boodschap, wil ontroeren, verwarren, aanzetten tot denken, etc. Luister eens naar Masters of war van Bob Dylan. Als deze man zou meedoen aan The Voice, zouden de stoelen dan draaien? Ik denk het niet. En toch had en heeft hij ontzettend veel fans van overal op de wereld. Waarom? Omdat hij een tekstuele boodschap heeft. Masters of war is een protestsong, zoals vele andere songs van Dylan en hij wil daar iets mee overbrengen. De enige reden - zeg ik gechargeerd - dat hij er een lied van heeft gemaakt is dat muziek het toegankelijker maakt, en dus meer mensen bereikt. Muzikaal stelt het echter niet zoveel voor.

2. Groove/beat

Je kunt me echter niet wijsmaken dat I feel good van James Brown, of elk ander lied uit zijn repertoire, zo'n interessante, diepgaande tekst heeft. De inhoud van die tekst is eigenlijk niet meer dan "Ik voel me goed, want ik heb jou". En dat is helemaal prima. Want wat is het fundament van dat lied? Waar kun je niet omheen, ook als je het zelf zou willen arrangeren/uitvoeren? De groove, of de beat. In het Nederlands, denk ik, het beste te omschrijven als 'dansbaarheid'. De melodie, het ritme, de sound, etc, zijn allemaal onderschikt aan deze dansbaarheid en elke uitvoering van Brown is dus ook altijd anders. Het moet grooven als een idioot, en wat er inhoudelijk precies bedacht is of gebeurt, dat maakt dan eigenlijk niet zoveel uit.

3. Melodie

Sommige liedjes zijn zo geschreven, dat de melodie meer indruk maakt dan de tekst die hierop drijft. Neem bijvoorbeeld een liedje als Jenny Wren van Paul McCartney. Zou je de tekst weglaten, blijft er een prachtig gitaarliedje over, met eenvoudige akkoorden, maar een prachtige melodie die erg veel aan de verbeelding over laat. Nu heb ik het liedje met enige regelmaat gehoord, en ik moet bekennen dat ik nog steeds niet weet waar het over gaat. De melodie is veel dominanter.

4. Harmonie

Het komt niet heel veel voor dat de harmonie (de progressies van de akkoorden) de overhand hebben in een lied, zeker als het een lied betreft waarin gezongen wordt. Maar de liedjes zijn er wel degelijk. Neem bijvoorbeeld Black Hole Sun van Soundgarden. Zing de melodie maar eens los. Eigenlijk is er dan niet zoveel bijzonders aan. En uiteraard gaan de melodie en harmonie hierin hand in hand. De harmonie geeft het lied echter zijn unieke geluid. De rest is eigenlijk ondergeschikt en misschien zelfs vervangbaar.

5. Ritmiek

Als er een iemand de koning is van ritmiek als fundament van een lied is het natuurlijk Michael Jackson. Neem bijvoorbeeld They don't really care about us. Het grote verschil met het eerdergenoemde lied van James Brown is dat Brown ontzettend veel speelt met de melodie en ritme van de vocale lijnen, en de groove gewoon doorloopt. In bovenstaand nummer van Michael Jackson daarentegen valt er met het ritme van de zang (vrijwel) niet te spelen, is er nauwelijks harmonie aanwezig en zou je het zonder de percussie zingen of horen, blijft het waarschijnlijk prima overeind.

6. Virtuositeit

Als virtuositeit de overhand neemt, of heeft in een lied, haak ik persoonlijk al vrij snel af. Maar dat is smaak, er zijn natuurlijk genoeg mensen die daarop kicken. Virtuositeit ofwel "kijk eens wat ik kan". Het is waar veel jazz vaak om draait. Luister zo eens naar een standard als Farmers Market of Twisted. Zou je zo'n lied zodanig uitvoeren dat je de tijd hebt voor de ingewikkelde melodieën/ritmes/harmonieën, neemt niemand je nog serieus. Maar ook in de popmuziek: Glennis Grace kan er bijvoorbeeld ook wat van. Beyoncé kan ook iets zingen om te laten horen hoe goed ze kan zingen (zodra ze gaat moduleren aan het einde van Love on top), maar gebruikt haar capaciteiten vaker om een ander fundament te ondersteunen. Zo ondersteunt elke ad lib in Listen de emotie die ze uit de tekst haalt.

7. Performance

Het is moeilijk voor te stellen dat een lied vooral draait op performance, omdat eigenlijk alles ook wel op plaat wordt gezet. Toch zijn er veel liedjes die veel minder interessant zijn als je de performance er niet bij ziet. De Noorse singer/songwriter Bernhoft maakt veel gebruik van een zogenoemd "loop-pedaal", waarmee hij live sporen opneemt en direct afspeelt om zo een lied op te bouwen. Het lied C'mon Talk wordt ook op die manier opgebouwd. Sowieso een erg sterk lied, maar vooral interessant als je kijkt naar de manier waarop hij het lied uitvoert. In feite zie en hoor je het lied ontstaan. Op dit moment ben je nog helemaal niet muzikaal/tekstueel inhoudelijk aan het luisteren.

8. Sound

Sound is eigenlijk altijd wel belangrijk. Waarom kiest een gitarist voor een akoestische gitaar, of waarom speelt een drummer op een bepaald drumstel? Maar vaak is dit een muzikale keuze ter ondersteuning van het geheel. Een lied kan prima blijven werken zou je het met een andere bezetting uitvoeren. Wat dus ook regelmatig gebeurt. Maar luister nu eens naar het lied Untitled 2 van de IJslandse band Sigur Ros. Dit lied, en sowieso deze hele plaat, is gebaseerd op soundscapes, geluiden, klank. Zelfs de tekst is een niet bestaande taal. Ik zou niet weten hoe je dit zou moeten uitvoeren zonder de sound intact te laten.

9. Beleving

Dit is misschien een van de vagere fundamenten die ik hier beschrijf, omdat het niet echt tastbaar is, en omdat muziek/kunst eigenlijk altijd om beleving gaat. In dit geval is beleving vaak een fundament van veel religieuze muziek (het maakt niet uit wat er en hoe het gespeeld wordt, als het aansluit bij het betreffende geloof gaan de handen al de lucht in, bij wijze van spreken…). Je moet je voorstellen dat op het moment dat je de volledige interpretatie bij je publiek neerlegt, de beleving door het publiek het fundament is. Denk hierbij aan ontzettend poëtische liedjes, zoals Blauwe Ruis van Bløf, waarbij het in eerste instantie misschien niet duidelijk is waar het over gaat, maar die wel tot de verbeelding spreekt. En die verbeelding zal bij veel mensen verschillen. Ook een erg mooi voorbeeld van beleving is het lied Taalloos van zanger/liedschrijver Maarten van Roozendaal, waarbij hij in de voorstelling De Gemene Deler van tevoren het publiek in 4 groepen verdeelt, die ieder de opdracht krijgen om dat lied een verschillende betekenis te geven. Vervolgens zingt hij een lied met enkel klanken, een soort scat. Het spreekt tot de verbeelding en voor elke groep betekent het iets anders.

10. Identiteit

Tot slot zijn er nog liedjes, zelfs hele muziekstijlen, die draaien op het vormen van een identiteit. Bij dergelijke concerten voel je je als publiek een geheel, en voel je je machtig. Smells like teen spirit van Nirvana heeft daar alles mee te maken. Zet het intro in, en iedereen begint onmiddellijk met headbangen, wordt recalcitrant en heeft zin om te schoppen tegen de maatschappij en autoriteit (oké, toegegeven, ik heb een keer een gig gehad waarbij het publiek spontaan begon te stijldansen op dit nummer...). Interessant is hoe Tori Amos een compleet eigenzinnige versie heeft gemaakt van deze klassieker, maar de identiteit wel in stand houdt. Door haar alternatieve uiterlijk en de ietwat duistere uitvoering pik je deze versie heel goed en doet het bijna nostalgisch aan, alsof je weer verlangt naar die tijd van protest tegen alles wat "normaal" is.

Zelden is het natuurlijk zo zwart-wit als dat ik het hierboven schets. En ook in de voorbeelden hierboven zijn er meerdere aspecten die de boventoon voeren. Zo is bij Sigur Ros ook beleving belangrijk, en draait religieuze muziek naast beleving ontzéttend om identiteit. Daarom is het misschien nog beter om te weten wat er níét belangrijk is. Is het verstandig om van Love on top van Beyoncé een ballad te maken waarin de tekst de boventoon voert? Ik denk het niet.

Overigens is het als zanger wel altijd goed om te weten wat je zingt. Daarmee kun je het lied namelijk heel goed ondersteunen. Maar waar ik bij sommige liedjes eerst samen met mijn muzikanten de tekst ga uitpluizen zodat zij ook weten wat ze nu precies aan het vertolken zijn (wat vaak de uitvoering ten goede komt), geef ik bij andere liedjes alleen maar aan dat het moet swingen. Dat is dan namelijk meer dan voldoende.

Door: Siebe Palmen
www.vocalartsacademy.nl

*** Reageren staat vrij - graag zelfs! Maar wij tolereren geen racistische, discriminerende of haatdragende reacties op deze pagina ***